همه چیز در مورد تسمه دینام (تعویض، دلایل خرابی و غیره)

تسمه های خودرو یکی از مهم ترین لوازم مصرفی پیشرانه ( موتور ) خودرو های درون سوز هستند . تقریباً در همه موتورهای درون سوز تسمه های لاستیکی وظیفه گرداندن و انتقال نیرو به دستگاه های مهم و حیاتی مختلفی چون واتر پمپ ، پمپ هیدرولیک ( فرمان ) را دارند . البته باید به یاد داشت که این تسمه ها دارای عمر بی پایان نیستند و تحت تاثیر میزان کارکرد ترک خواهند خورد و یا در ترکیب با ازون موجود در هوا پوسیدگی پیدا خواهند کرد . با پاره شدن هر یک از تسمه ها دستگاه مربوط به این تسمه ها از کار خواهد افتاد . بنابراین بازدید و تعویض دوره ای تسمه های خودرو در کیلومتر های مشخص شده امری حیاتی است . به طور کلی تسمه های مورد استفاده در خودروهای امروزی شامل تسمه تایمینگ ( تسمه تایم ) و تسمه دینام می باشد .

در خودرو های قدیمی برای هر دستگاه یک تسمه جداگانه در نظر گرفته می شد ، بنابراین تعویض هر تسمه درد سرهای خاص خود را داشت. اما در خودروهای امروزی تمامی قسمت ها توسط یک تسمه به نام تسمه دینام خودرو ( یا تسمه مارپیچ ) گردانده می شوند . در نتیجه انجام تعمیرات و تعویض تسمه خودرو راحت تر انجام می گیرد ، همچنین موتور خودرو دارای کارکرد نرم تری نیز خواهد بود

دینام چیست ؟

قطعا تا به حال به کرات نام دینام به گوشتان خورده است ولیکن وظیفه این تجهیزی که از قضا نقش خطیری نیز بر عهده دارد چیست ؟ دینام که در اصطلاح به آن آلترناتور ( Alternator) نیز گفته می‌ شود در واقع یک ژنراتور برق جریان مستقیم ( DC ) بوده و وظیفه تبدیل انرژی مکانیکی به انرژی الکتریکی را بر عهده دارد . دینام به عنوان تجهیز تولید انرژی الکتریکی ، منبع شارژ باتری بوده و هرگونه اختلال در عملکرد آن ، شارژ ناکافی باتری را در پی خواهد داشت .

نحوه عملکرد دینام

جهت تولید انرژی الکتریکی در ژنراتورها ، باید یک منبع توان مکانیکی وجود داشته باشد . به عنوان مثال منبع توان مکانیکی در ژنراتورهای نیروگاه‌ ها ، توربین‌های بخار هستند . احتمالا حدس زده ‌اید که منبع توان مکانیکی در خودرو جهت به کار انداختن دینام ، موتور خودرو است . دینام با استفاده از یک تسمه به موتور وصل شده و از این طریق ، انرژی جنبشی لازم برای دینام را تامین می‌ نماید . این تسمه تحت عنوان تسمه دینام ، مشهور است .

تسمه چیست؟

تسمه ( Belt) در حالت کلی یک حلقه از ماده‌ای انعطاف ‌پذیر نظیر چرم ، لاستیک ، پلیمر است که جهت ارتباط بین دو شفت دوار استفاده شده و در واقع به نحوی پیوند مکانیکی بین دو شفت را به وجود می ‌آورد . شایان ذکر است که تسمه ‌ها یکی از رایج ‌ترین و ارزان‌ ترین روش‌ های انتقال قدرت بین دو شفت هستند .

تسمه دینام

خودروهای با موتور احتراق دارای تسمه ‌های متنوعی هستند که وظیفه این تسمه ‌ها انتقال انرژی جنبشی تولیدی موتور به سایر قطعات و تجهیزات است . تسمه تایم و تسمه دینام را می‌ توان مهم ‌ترین تسمه ‌های خودرو برشمرد که در خودرو های امروزی نیز فقط با همین دو تسمه سروکار داریم . تسمه دینام که با نام تسمه پروانه نیز شناخته می ‌شود در ارتباط با موتور بوده و با روشن شدن موتور نیز شروع به کار نموده و دینام را به چرخش وادار می‌ کند .

همان طور که در بالا بیان شد دینام نیز یک ژنراتور جریان مستقیم بوده و با دریافت انرژی جنبشی ، برق DC تولید می ‌نماید که این برق موجب شارژ باتری شده و در نتیجه انرژی الکتریکی مورد نیاز خودرو تامین می‌ گردد . ذکر این نکته ضروری است که تسمه پروانه علاوه بر چرخاندن پروانه ، تامین انرژی جنبشی دینام ، انرژی تجهیزاتی مانند واتر پمپ ، کمپرسور تهویه مطبوع و پمپ فرمان هیدرولیک را نیز تامین نموده و چرخش موتور را به این تجهیزات انتقال می ‌دهد .

شکل ظاهری تسمه دینام

تسمه‌ ها در حالت کلی بر اساس شکل ظاهری خود به صورت ذیل تقسیم‌ بندی می ‌شوند :

1- تسمه‌ های تخت

2- تسمه‎‌ های گرد

3- تسمه ‌های V شکل

4- تسمه ‌های چند شیار

5- تسمه ‌های دندانه ‌دار یا تایمینگ

تسمه دینام از نوع V شکل بوده و دلیل نام گذاری به V شکل نیز به خاطر شکل ظاهری آن است که همانند V انگلیسی است ؛ از همین روی تسمه دینام را V-belt نیز می ‌نامند .

علائم خرابی تسمه پروانه

با توجه به وظایف مهمی که تسمه پروانه در خودرو بر عهده دارد چنانچه این تسمه دچار خرابی شده و یا عملکرد آن مختل شود می‌ توان انتظار داشت کیفیت رانندگی شما نیز به شدت تحت تاثیر قرار گیرد . در حالت کلی ، موارد ذیل نشانه‌ هایی هستند که باید تا حدی شما را حساس و کنجکاو نمایند .

1- عدم شارژ کامل باتری
گفتیم که دینام با دریافت انرژی جنبشی از طریق این تسمه ، انرژی الکتریکی لازم جهت شارژ باتری را فراهم می ‌نماید لذا هر گونه اختلال در عملکرد تسمه دینام ، شارژ ناکافی باتری را در پی خواهد داشت . واضح است که این امر می ‌تواند منجر به تخلیه زودتر باتری شده و مشکلات جدی را برای شما در پی داشته باشد . در این موارد ، امکان روشن شدن چراغ باتری نیز وجود دارد که نشان از عدم شارژ آن دارد .

2- بالا رفتن دمای موتور

تسمه پروانه علاوه بر چرخاندن دینام ، انرژی جنبشی واترپمپ و چند تجهیز دیگر را نیز تامین می ‌نماید . حال اگر انرژی لازم واترپمپ تامین نشود گردش جریان آب به درستی انجام نشده و نتیجه آن بالا رفتن بیش از حد دمای موتور شده و به اصطلاح موتور جوش خواهد آورد .

3- کاهش کنترل فرمان

پمپ فرمان هیدرولیک دیگر تجهیزی است که وابستگی شدیدی به تسمه پروانه دارد و در صورت خرابی آن ، کنترل راننده بر روی فرمان کاهش خواهد یافت .

4- درست کار نکردن سیستم تهویه و کولر

از آنجا که تسمه دینام چرخش لازم برای کمپرسور تهویه مطبوع را فراهم می ‌نماید لذا خرابی تسمه دینام منجر به مختل شدن عملکرد سیستم تهویه نیز خواهد شد .

5- صداهای غیر عادی

صداهایی نظیر جیرجیر که از زیر کاپوت شنیده می ‌شود می‌ تواند ناشی از یک تسمه معیوب باشد .

زمان تعویض تسمه پروانه

در صورت مشاهده هر یک از موارد فوق ، تسمه را بازدید نموده و در صورت وجود خرابی ، آن را تعویض نمایید . با وجود آن که هزینه تعویض آن ، چندان زیاد نبوده و جزء قطعات ارزان‌قیمت خودرو است ولیکن عدم تعویض به موقع آن ، می‌ تواند خسارات جبران ‌ناپذیری را در پی داشته باشد .

پس به هیچ وجه این موضوع را پشت گوش نیاندازید . مهم‌ ترین نکته در مورد این تسمه‌ ها ، بازدید ها و سرویس‌ های دوره‌ای منظم است چرا که هیچ دستور العمل کلی برای تعویض این تسمه‌ ها وجود نداشته و هیچ سازنده‌ای تا به حال بیان نکرده است که مثلا تسمه دینام هر چند هزار کیلومتر تعویض شود .

در خصوص تسمه دینام ، توجه به ویژگی‌ های ظاهری آن بسیار مهم بوده و شما با بازدیدهای چشمی نیز می ‌توانید پی به خرابی آن ببرید . به عنوان مثال چرب شدن تسمه ، وجود ترک روی تسمه ، شکستگی یا پارگی تسمه ، خوردگی تسمه ، ظهور خاصیت کشسانی در تسمه می‌ توانند حاکی از خرابی تسمه باشد .

ذکر این نکته خالی از لطف نیست که شما خود نیز به تنهایی و بدون مراجعه به مکانیک نیز می ‌توانید تسمه دینام را تعویض نمایید که در مقاله ‌های آتی به نحوه تعویض تسمه دینام ( پروانه ) خواهیم پرداخت .

پاره شدن هر یک از تسمه های خودرو چه تبعاتی در پی دارد؟

اگر هر یک از تسمه های خودرو دچار پارگی شوند دستگاهی که نیرو خودرو به وسیله این تسمه دریافت می کرده مثل آلترناتور ( و یا دینام ) ، پمپ هیدرولیک فرمان و یا واترپمپ نیز از کار خواهد افتاد .

نکته: به خاطر فرم پیچیده شده تسمه دینام به دور دستگاه ها ، هرزگرد ها و سفت کننده های تسمه به آن تسمه مارپیچ نیز اطلاق می شود .
در گذشته به این تسمه ، تسمه پروانه نیز اطلاق می شد ؛ با الکتریکی شدن پروانه ( فن ) موتور خودروها و حذف قسمت های مکانیکی این تسمه نیز به طبع حذف شد .

تسمه دینام ( تسمه مارپیچ یا تسمه جلو )

اگر از درب موتور ( به خصوص هنگام استارت و یا در هوای سرد و یا با تند چرخاندن فرمان خودر و) صدای جیر جیر می شنوید احتمالاً تسمه شل شده است .

نکته: اگر قصد تعویض تسمه دینام در گاراژ منزل را دارید ، جهت اطلاع از محل صحیح نصب تسمه قبل از شروع به کار و نصب تسمه جدید یک دیاگرام ( شماتیک ) از محل های عبور تسمه خودرو طراحی کنید .

تسمه تایمینگ / تسمه میل لنگ

تسمه تایمینگ یکی از مهم ترین تسمه های خودرو است . این تسمه دندانه دار که به آن تسمه تایم و تسمه میل لنگ نیز گفته می شود ، نیروی میل لنگ را به میل بادامک ها می رساند و باعث باز و بسته شدن سوپاپ ها می شود . در نتیجه بدون تسمه تایمینگ پیشرانه ( موتور ) کار نخواهد کرد .

تسمه تایم ماشین را به موقع تعویض کنید

تسمه تایم یک تسمه پلاستیکی است که قسمتی از موتور احتراق داخلی خودرو است و در داخل پیشرانه قرار دارد و میل لنگ خودرو را به میل سوپاپ یا سوپاپ ها متصل می کند تا 4 عمل اصلی موتور یعنی مکش ، تراکم ، انفجار و تخلیه صورت گیرد . اقدام نکردن در زمان مناسب برای تعویض تسمه تایم باعث رسایش دندانه ها می شود .

وظیفه این تسمه تنظیم زمان صحیح باز و بسته شدن سوپاپ ها است ، این تسمه سوپاپ ها را به چرخش درمی آورد و کنترل می کند . در خودروهای مختلف محل قرارگیری میل سوپاپ با یکدیگر متفاوت است ولی در اکثر موارد این قطعه در سر سیلندر خودرو جایگذاری شده است .

جای گیری صحیح تسمه تایم پر اهمیت است و اگر تسمه تایم یک یا چند دندانه جابجا شود زمان باز بودن سوپاپ ها به هم ریخته و در کار موتور اختلال ایجاد می شود .

چه زمانی تسمه تایم باید تعویض شود ؟ از روی چه نشانه هایی می توان متوجه شد ؟

1- مشکلات اگزوز

یکی از مشکلات مربوط به تسمه تایم ، دود کردن بیش از حد اگزوز است زیرا اگر تسمه تایم مشکل داشته باشد ، موتور باید تلاش بیشتری برای به حرکت در آوردن قطعات خود کند پس فشار بیشتری به آن وارد می شود و به همین علت دود زیادی از اگزوز خارج می گردد .

2- مشکلات استارت و حرکت

تسمه تایم یکی از قطعات خودرو است که کاملا دقیق طراحی شده و همیشه باید تنظیم باشد تا بتواند به ازای هر یک بار چرخیدن میل بادامک ، دو بار میل لنگ را بچرخاند . با چرخش میل بادامک ، دریچه ها یا سوپاپ های ورود و خروج گاز باز و بسته می شوند .

متناسب با لحظه حرکت پیستون ها این دریچه ها باز و بسته می شوند . پس اگر زمان بندی این چرخه به هم بریزد بقیه چیزها نیز از تنظیم خارج می گردند که این امر می تواند باعث درست استارت نخوردن خودرو شود .

3- از بین رفتن دندانه ها

تسمه تایم هر 60 هزار مایل عوض شود ، اما در برخی وسائل نقلیه این عدد می تواند تا 110 هزار مایل هم باشد . تسمه تایم های کارکرده در مدت زمان استفاده شان ، فرسایش و خوردگی دندانه ها را به دنبال دارد .

4- دور موتور بد عمل می کند

اگر هنگام رانندگی متوجه شدید موتورتان تنظیم نیست و درست کار عمل نمی کند و دور موتور به 2 تا 4 هزار دور رسیده ، باید تسمه تایم را چک کنید زیرا اگر تسمه تایم شُل شده باشد ، خودرو شروع به لغزش می کند و در حین شتاب ، دور موتور بالاتر می رود . این می تواند نشانه از بین رفتن دندانه ها هم باشد .