آموزش باز کردن، عیب یابی، کنترل ابعاد و بستن موتور B3 پراید و رنو P.K

یکی از موارد پرهزینه در صنایع کوچک، متوسط و حتی بزرگ نگه داری و تعمیرات موتور های الکتریکی می باشد ، این موتورها اکثرا بخاطر Alignment نامناسب با بار دچار مشکل می شوند ، این درحالی است که موتور به خودی خود هیچ گونه مشکلی نداشته و تنها علت به وجود آمدن مشکل عدم نصب با دقت بالا می باشد ، طول عمر موتورهای سبک و نیمه سنگین در صنایع مختلف بین 2 تا 4 سال می باشد به همین دلیل داشتن دانش عیب یابی این موتور ها به شدت کاربردی بوده و می تواند در هزینه های ایجاد شده در درازمدت صرفه جویی نماید .

روش های نوین عیب یابی

حوزه عیب یابی موتور های الکتریکی (Fault Diagnosis) همواره در حال تغییر و پیشرفت می باشد و این تغییرات را به راحتی می توان با رهگیری مقالات ثبت شده در چند سال اخیر مشاهده کرد ؛ نمونه های ساخته شده به قدری کاربردی می باشند که می توانند برای تشخیص خطا در ترانسفورماتور ها نیز بکار بروند .

در این دستگاه ها از سنسور های حساس استفاده می شود و معمولا سعی می کنند با اندازه گیری لرزش و انجام محاسبات لازم Order ( شماره ) هارمونیک ایجاد شده در ماشین را بدست بیاورند و بر اساس آزمایشاتی که قبلا انجام شده و علت به وجود آمدن هر هارمونیک جریان تعیین شده است ، می توانند علت ایجاد هارمونیک و درنهایت دلیل لرزش نامتعارف را حدس بزنند که به عنوان مثال می تواند اتصال فاز به بدنه باشد.

روش های بکار رفته در عیب یابی ماشین های الکتریکی به سمتی می روند که مهندسین دیگر نیازی به باز کردن قطعات ماشین از هم نداشته باشند بلکه از بیرون به راحتی بتوانند مشکل را با قطعیت بالا مشخص نمایند . با این حال روش های گفته شده در حال حاضر امکان راه اندازی و تست در کشور ما بدلایل متعددی از جمله ؛ سرمایه ، دانش مورد نظر، تخصص ساخت و … را ندارند . در ادامه روش های کاربردی تشخیص مشکل موتورهای الکتریکی که سالیان متمادیست در حال استفاده می باشند را باهم بررسی خواهیم نمود .

تئوری عیب یابی

برای تشخیص مشکل موتور روش های مختلفی وجود دارد برخی عیب ها را فقط با مشاهدات عینی می توان تشخیص داد ، تعداد دیگری را از روی تغییر خصوصیات الکتریکی و عده ای را با صدای مخصوصی که در هنگام کار تولید می نمایند ، بنابراین تئوری عیب یابی را به طرق مختلف می توان بیان نمود که ما در اینجا در بخش عیب های مکانیکی از روش مشاهدات عینی و آزمایش با دست و در بخش عیب های الکتریکی از روش تغییر خصوصیات الکتریکی که ایجاد می شوند برای عیب یابی ماشین ها استفاده خواهیم کرد .

روش های عیب یابی

بطور کلی هر وسیله الکتریکی دو نوع عیب عمده می تواند پیدا کند :

الف: عیب در قطعات مکانیکی ( عیب مکانیکی )

ب: عیب در مسیر جریان ( عیب های الکتریکی )

الف) شکستگی بدنه درپوش ها ( قالپاق ها )

شکستگی بدنه یا درپوش ها معمولاً در اثر ضربه های ناگهانی ناشی از برخورد جسمی به ماشین ، فشار زیاد از حد وسیله ای بر روی بدنه و قالپاق ها و یا عواملی نظیر این ها بوجود می آید ، شکستگی بدنه یا درپوش ها باعث می شود که حجم قطعه شکسته شده کمی افزایش یابد و یا شکسته شدن در بعضی مواقع باعث به هم خوردن تعادل ماشین می شود و تعدادی از قطعات متحرک و غیر متحرک آن جابجا می شوند .

برای تشخیص این عیب باید تمامی قسمت های بدنه و در پوش ها را دقیقاً وارسی نمود و در صورت مشاهده ترک یا شکستگی در بدنه باید بدنه را در صورت امکان جوش داده و در صورت مشاهده شکستگی در قالپاق ها باید آنها را تعویض نمود . بنابراین در هر موتور معیوب باید ابتدا بدنه و درپوش ها را کاملاً بازدید کرد و در صورت سالم بودن آنها به سراغ عیب های دیگر رفت .

ب) خرابی بلبرینگ ها – پوش ها – یاتاقان ها

قطعات فوق دو وظیفه مهم را در موتورها به عهده دارند اولی؛ نقش تکیه گاه و تحمل فشار مربوطه و دومی ؛ کم کردن اصطکاک بین قطعات ثابت و متحرک .

لذا بی عیب بودن و نگهداری صحیح ، نقش مهمی در کارکرد مناسب موتور دارد از این نظر بازرسی منظم ، روغن کاری و سرویس مرتب آنها ضروری است . تناوب روغنکاری و گریس کاری به عوامل مختلفی از جمله ؛ زمان کارکرد موثر، شرایط آب و هوایی و … بستگی دارد .

معمولاً کارخانجات سازنده دستورالعمل مربوط به فواصل منظم روغن کاری ، نوع روغن ، گریس کاری ، نوع گریس و شرایطی که موتور برای کارکردن ساخته شده است را در کاتالوگ دستگاه ذکر می کنند و باید تا جایی که ممکن است این دستورالعمل ها را دقیقاً اجرا نمود . در صورت خرابی وسایل فوق معمولاً موتور به سختی حرکت کرده ، هنگام کار لرزشی غیرعادی دارد و یا در هنگام کار صدای غیرعادی از خود ایجاد می کند .

خرابی بلبرینگ ها ، بوش ها و یاتاقان ها به سه دلیل عمده ذیل ممکن است پیش آید ؛

الف: نرسیدن به موقع روغن، گریس ، روغن کاری یا گریسکاری نامناسب

ب : استفاده از موتور در محیطی کثیف تر از آنچه موتور برای آن ساخته شده است .

ج : فشار و بار بیش از حد روی موتور

الف : نرسیدن به موقع روغن ، گریس ، روغن کاری یا گریس کاری نامناسب

در مورد روغن کاری و گریس کاری به موقع اولین چیزی که باید مورد توجه قرار گیرد دستورالعمل کارخانه سازنده است ضمناً باید روغن کاری با تناوبی که در دستورالعمل سرویس و نگهداری وسیله آمده است و با همان روغنی که کارخانه ذکر کرده است انجام گیرد ، اگر روغن به موقع ، به اندازه کافی و در نوع مناسب به این قطعات نرسد در محل سایش به هم و در اثر اصطکاک بیش از حد گرمای زیادی ایجاد می کنند که این گرما ممکن است است باعث انبساط و در نتیجه خرابی و شکستگی همان قطعات و حتی قسمت های دیگر موتور شود .

علاوه بر رعایت موارد بالا نکته دیگری که باید در نظر گرفته شود نوع نصب صحیح موتور است ؛ گاهی پیش می آید که علیرغم اینکه موتور را منظماً ، با فواصل زمانی کم و با روغن مناسب روغنکاری می کنیم اما بلبرینگ های موتور مرتباً خراب می شوند دلیل این امر ممکن است این باشد که موتور صحیح نصب نشده است Alignment ) نامناسب )

بعنوان مثال ؛ اگر موتوری که برای نصب عمودی ساخته شده است روی پایه افقی نصب کنند بدلیل قرار گرفتن نامناسب محفظه روغن ، با وجود روغن کاری مناسب ، روغن به درستی به جریان در نخواهد آمد و در نتیجه بلبرینگ ها و یاتاقان ها خراب می شوند .

بنابراین در مواردی قبل از تعویض بلبرینگ ها و سایر قطعات خراب شده باید توجه کنیم که موتور تحت همان شرایطی نصب شده باشد که برای آن ساخته شده است .

ب: استفاده از موتور در محیطی کثیف تر از آنچه موتور برای آن ساخته شده است

بسته به اینکه موتور در چه محیطی مورد استفاده قرار می گیرد درپوش ها را مناسب با آن محیط می سازند مثلاً بدنه و درپوش موتور پمپی که باید در داخل چاه آب قرار گیرد و آب را پمپ کند با بدنه و درپوش های موتور پمپ یک دستگاه شوفاژ که در معرض رطوبت و آب کمتری است متفاوت ساخته می شود و نمی توان موتوری را که برای کار اول ساخته شده است در محیط دوم بکار برد و بالعکس . و یا نمی توان موتور یک دستگاه ماشین تراش را در یک دستگاه ماشین سنگ خردکنی که محیط غبارآلودی است بکار برد حتی اگر قدرت آنها با هم برابر باشد .

در صورت نامناسب بودن موتور عاقلانه ترین کار تعویض آن با موتوری است که مناسب با محیط مورد نظر می باشد ، در صورتی که این کار ممکن نبود باید ابتدا سعی کرد که حفاظ مناسبی برای حفاظت از موتور در برابر نفوذ آب ، گرد و غبار و … ساخت و سپس به فکر تعویض قطعات خراب شده افتاد . به هر حال در شرایطی که تحت تأثیر عوامل خارج از کنترل ما موتور باید در شرایطی نامطلوب تر و کثیف تر از آنچه که برای آن ساخته شده است کار کند مسلما روغنکاری بیشتر به کارکرد بهتر موتور کمک خواهد کرد گرچه راه حل اصلی مشکل این مورد نیست .

ج: فشار و بار بیش از حد روی موتور

چنانچه در یک موتور به خراب شدن منظم بلبرینگ ها و یاتاقان ها علیرغم روغنکاری صحیح و کار کردن موتور در محیط مناسب بر خورد کردیم ؛ ( به ویژه اگر این امر همراه با شکستگی بلبرینگ ها و تاب برداشتن محور موتور باشد ) در اینگونه موارد باید دو مطلب را مورد توجه قرار داد ؛

نخست بار زیادتر از حد مجاز به موتور داده نشود و دوم اینکه نصب موتور از نظر افقی و عمودی بودن و چه از نظر محکم بودن درجای خود و عدم لرزش صحیح باشد ، اگر موتور صحیح نصب نشده باشد یا لرزش داشته باشد فشار زیادتری به بلبرینگ ها یا یاتاقان ها وارد می آید و درنهایت موجب سوختن یا شکستگی آنها می شود . در این گونه موارد باید سعی کرد ابتدا موتور را به طرز صحیح و محکم نصب کرد و سپس قطعات خراب شده را تعویض نمود .

به غیر از موارد ذکر شده اگر بار قرار گرفته روی محور موتور دارای لنگی باشد چنین معایبی دور از انتظار نیست . برای تشخیص خرابی بلبرینگ ها ، بوش ها و یاتاقان ها از روشهای مختلفی می توان استفاده نمود .

ابتدا با مشاهدات عینی ؛ می توان با چشم تشخیص داد که قطعات فوق سالم هستند یا خیر . مثلاً اگر ساچمه های یک بلبرینگ ریخته باشند به وضوح مشاهده می شود که بلبرینگ خراب است و یا شکسته بودن بوش نیز به همین صورت امکان پذیر است . در صورتیکه با چشم نتوان عیب های فوق را تشخیص داد باید آزمایش های ساده ای معین کرد که این وسایل خراب هستند یا نه ، برای این کار ابتدا محور موتور را به طرف چپ و راست می چرخانیم تا ببینیم موتور به راحتی می گردد یا خیر و یا اینکه صدای غیرعادی از این وسایل ایجاد می شود یا خیر.

در صورتیکه حرکت رتور سخت بوده و یا صدای غیرعادی داشته باشد امکان خرابی بوش ها یا بلبرینگ ها وجود دارد و بالاخره در مرحله آخر محور موتور را به سمت بالا یا پائین حرکت می دهیم تا ببینیم محور لقی دارد یا خیر . ( لقی به میزان خیلی کم ، طبیعی است ) در صورتیکه لقی داشته باشد حتماً یکی از وسایل فوق معیوب گشته است . در صورت خراب بودن باید آن وسایل را تعویض نمائیم پس از تعویض نیز باید مجدداً آنها را روغن کاری و یا گریس کاری نموده و در نهایت عللی را که باعث خرابی آنها شده است مانند ؛ کار زیاد از حد ، بار نامتعادل روی محور تور ، زنگ زدگی و غیره را از بین برده و در دفتری مجزا جهت بخاطر سپردن تاریخچه موتور یادداشت نماییم .

لنگی محور موتور

گاهی بخاطر خرابی بلبرینگ ها – بوش ها و یاتاقان ها و یا لنگی بار ( نامتعادل بودن باری که روی محور موتور قرار گرفته است ) رتور کمی تاب برداشته و از حد تعادل مکانیکی خارج می گردد که اصطلاحاً می گویند ؛ محور از بالانس خارج شده است ، در این حالت لرزش موتور به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته و تکیه گاه ها را خراب می کند معمولاً در یک چنین حالتی موتور راحت نچرخیده و تولید صدا می کند ، لنگی محور رتور گاهی آنقدر زیاد است که با چشم قابل مشاهده می باشد .

اگر لنگی محور رتور را با چشم نتوان تشخیص داد می توان رتور را از بدنه جدا کرده و سپس بدستگاه بالانس یا دستگاه دیگری که در دسترس می باشد مانند ؛ ماشین تراش وصل کرده و لنگی آن را تشخیص داد در این صورت ، پس از بستن رتور به ماشین تراش ، آهسته سه نظام را به حرکت در می آوریم اگر رتور لنگی داشته باشد بخوبی مشخص می شود و در صورت خم شدگی محور رتور باید آن را تعویض نمود .